Uyghur
Conjugate VerbsFacts
- Language: Uyghur
- Alternate names: Uighur, Uygur, Uigur, Uighuir, Uiguir, Weiwuer, Wiga, ئۇيغۇرچە, Uyghurche, Уйғурчә
- Language code: uig
- Language family: Turkic, Common Turkic, Turkestan Turkic, Uyghur-Uzbek, Modern Uyghur-Uzbek, Uighur-Ili
- Dialects: Chanto Uyghur, Kalpin Uyghur, Lopnor Uyghur.
- Number of speakers: 7601431
- Script: Old Uyghur alphabet, Arabic alphabet, Latin alphabet, Cyrillic
More information:
Introduction
Uyghur is a Turkic language spoken by the Uyghur people in Xinjiang Uyghur Autonomous Region, a Central Asian region administered by China.
Xinjiang Uyghur Autonomous Region.
Uyghur is an agglutinative language and frequently uses affixes, and specifically suffixes, or endings. One word can have many affixes and these can also be used to create new words, such as creating a verb from a noun, or a noun from a verbal root.
The verb
Verb suffixes mark person, number, 2nd person marks plural and three levels of respect. Types of verbs include passive, reflexive, reciprocal and causative.
Uighur verb chart
| POSITIVE | NEGATIVE | Examples | ||||
| STATEMENT | INTERROGATIVE | STATEMENT | INTERROGATIVE | |||
| Infinitive | -makh, -mek | -maslikh, -meslikh | -maslikh gërek | |||
| present future, habitual will do usually do | men sen u biz siz siler ular | -imen, -ymen -isen -idu -imiz -isiz -isiler -idu | -imenmu? -amsen? -em/um/üm- -amdu? -ammiz? -amsiz? -amsiler? -amdu? | -maymen, -meymen -maysen -maydu -maymiz -maysiz -maysiler -maydu | -maymenmu? -mamsen?, -em- -maydu? -maymizmu? -mamsiz? -mamsiler? -maymudi? | |
| simple past did | men sen u biz siz siler ular | -dim, -dum, -düm -ding -di -dukh -dingiz -dinglar -di | -dimmu? -dingmu? -emdi? -dimu? -emdukh? -dingizmu? -dinglarmu? -emdi? | -midim -miding -midi -midukh -midingiz -midinglar -midi | -midimmu? -midingmu? -midimu? -midukhmu? -midingizmu? -midinglarmu? -midimu? | -tim, -tum, -tüm -ting -ti -tukh -tingiz -tinglar -ti |
| present perfect have done | men sen u biz siz siler ular | -ghanmen -ghansen -ghan -ghanmiz -ghansiz -ghansiler -ghan | -ghanmanmu? -ghanmusan? -ghanmu? -ghanmizmu? -ghanmusiz? -ghanmusiler? -ghanmu? | -mighanmen -mighansen -mighan -mighanmiz -mighansiz -mighansiler -mighan | -mighanmenmu? -mighanmusen? -mighanmu? -mighanmizmu? -mighanmusiz? -mighanmusiler? -mighanmu? | kelgen ketken yazghan akhkhan dëmigen okhumighan |
| past perfect had done have done before | men sen u biz siz siler ular | -ghanidim, -ghantim -ghaniding -ghanidi -ghanidukh -ghanidingiz -ghanidinglar -ghanidi | -ghanmidim? -ghanmiding? -ghanmidi? -ghanmidukh? -ghanmidingiz? -ghanmidinglar? -ghanmidi? | -mighanidim -mighaniding -mighanidi -mighanidukh -mighanidingiz -mighanidinglar -mighanidi | -mighanidimmu? -mighanidingmu? | kelgenidim barghanidingiz okhughanidi kelgentim |
| present continuous is doing | men sen u biz siz siler ular | -ivatimen, v/uv/üv -ivatisen -ivatidu -ivatimiz -ivatisiz -ivatisiler -ivatidu | -ivatimenmu? | -mayvatimen, -mey -mayvatisen -mayvatidu -mayvatimiz -mayvatisiz -mayvatisiler -mayvatidu | -mayvatimenmu? | ixlevatkhan khilivatkhan körüvatkhan utuvatkhan kelmeyvatkhan |
| past continuous habitual was usually doing | men sen u biz siz siler ular | -ivatattim, v/uv/üv -ivatatting -ivatatti -ivatattukh -ivatattingiz -ivatattingllar -ivatatti | -ivatamtim? | -mayvatattim, -mey- or -ivatmayttim, -mey- | -ivatmamtim? | körüvatattim okhuvatattukh yëzivatattingiz sözlevatatti |
| past continuous was doing | men sen u biz siz siler ular | -ivatkhanidim -ivatkhaniding -ivatkhanidi -ivatkhanidukh -ivatkhanidingiz -ivatkhanidinglar -ivatkhanidilar | -ivatkhanidimmu? | -mayvatkhanidim | -mayvatkhanidimmu? | ixlevatkhan khilivatkhan körüvatkhan utuvatkhan kelmeyvatkhan barmayvatkhan |
| present aorist habitual (poetic) do | men sen u biz siz siler ular | -arman -arsan -ar -armiz -arsiz -arsiler -ar | -armanmu? -armusan? -armu? | -masmen -massen -mas | -masmenmu? | -ermen |
| past aorist used to do | men sen u biz siz siler ular | -attim, -ettim, yttim -atting -atti -attukh -attingiz -attinglar -atti | -attimmu? -attingmu? -attimu? | -mayttim, -meyttim -maytting -maytti -mayttukh -mayttingiz -mayttinglar -maytti | -mayttimmu? | këlettim barattingiz ixleyttukh kelmeyttim |
| habitual fut. will be doing | men sen u biz siz siler ular | -idighanmen -idighansen -idighan -idighanmiz -idighansiz -idighansiler -idighan | -idighanmenu? | -maydighanmen, -mey | -maydighanmenmu? | baridighan okhuydighan kelmeydighan barmaydighan |
| capacity know how to do | men sen u biz siz siler ular | -idighan boldum -idighan bolding -idighan boldi -idighan boldukh -idighan boldingiz -idighan boldinglar -idighan boldi | -idighan boldummu? | -idighan bolmidim | -idighan bolmidimmu? | |
| present conditional if do | men sen u biz siz siler ular | -sam, -sem -sang, -seng -sa, -se -sakh, -sek -singiz -sanglar, -senglar -sa | -misam, -misem -misang -misa -misakh, -misek -misingiz -misanglar -misa | gelsem okusa | ||
| present conditional continuous if is doing | men sen u biz siz siler ular | -ivatsam -ivatsang -ivatsa -ivatsakh -ivetsingiz -ivatsanglar -ivatsa | -mayvatsam | |||
| conditional unreal if did | men sen u biz siz siler ular | -sam idi -sang idi -sa idi -sakh idi -singiz idi -salar idi | -misam idi -misang idi -misa idi -misakh idi -misingiz idi -misalar idi | |||
| imperative do! let me, let’s | men sen u biz siz siler ular | -ay, -ey, -y - (khin/ghin) -sun -ayli, -eyli -ing, -ng, -ung, -üng -inglar, -nglar -sun | -aymu, -eymu? | -may, -mey -ma, -me, -mighin -misun -mayli, -meyli -mang, meng -malar, meler -misun | -maymu, meymu? -misunmu | okuy yëzing! barsun yazmisunmu? kelsunmu? |
| possibility can do | men sen u biz siz siler ular | -(y)alaymen, -eley- -alaysen -alaydu -alaymiz -alaysiz | -(y)alaymenmu? -aliyamsen? -aliyamdu? | -(y)almaymen, -elme- | -(y)almaymenmu? | geleleymen sözliyeleydu baxliyalaymiz okhuyalmaydu |
| future tense intend to do | men sen u biz siz siler ular | -makhqimen, -mek -makhqisen -makhqi -makhqimiz -makhqisiz -makhqisiler -makhqi | -makhqimenmu? -makhqimusen? -makhqimu? -makhqimizmu? -makhqimusiz? -makhqimusiler? -makhqimu? | -makhqi emesmen | -makhqi emesmenmu? | barmakhqi kelmekqi okumakhqi körmekqi |
| past future intent meant to do | men sen u biz siz siler ular | -makhqi idim -makhqi iding -makhqi idi -makhqi idukh -makhqi idingiz -makhqi idinglar -makhqi idi | -makhqi idimmu | -makhqi emes idim | ||
| present continuous (II) gradually doing | men sen u biz siz siler ular | -makhtimen, -mek- -makhtisen -makhta, -mekte -makhtimiz -makhtisiz -makhtisiler -makhta, -mekte | -makhtimenmu? | -makhta emesmen | ||
| reported said to do | men sen u biz siz siler ular | -iptimen -ipsen -iptu -iptimiz -ipsiz -ipsiler -iptu | -iptimenmu -ipsenmu -iptumu | -maptimen, -mep- -mapsen -maptu -maptimiz -mapsiz -mapsiler -maptu | -maptimenmu -mapsenmu -maptumu | yëziptimen körmeptimen khaptu (>khal) boptu (>bol) |
| reported continuous said to been doing | men sen u biz siz siler ular | -vatiptimen -vatipsen -vatiptu -vatiptimiz -vatipsiz -vatipsiler -vatiptu | -vatiptimenmu? | -mayvatiptimen | -mayvatiptimenmu? | -vitip- |
| reported experience said to have/be done | men sen u biz siz siler ular | -iptikenmen -iptikensen -iptiken -iptikenmiz -iptikensiz -iptikensiler -iptiken | ||||
Verbal aspects
| aktive do | - - - - - | baxlimakh khilmakh bermek tutmakh körmek |
| passive be done, do itself | -n-, -l- -in-, -il- -un-, -ul- -ün-, -ül- | baxlanmakh khilinmakh bërilmek tutulmakh körünmek körülmek |
| reflexive do each other do together | -x- -ix- -ux- -üx- | oynaxmakh yëzixmakh tonuxmakh körüxmek |
| causative make s.b. do | -t- -dur, -tur- -dür, -tür- -ghuz-, -khuz- -güz-, -küz- -ar-, -ur-,-ür- exception: -set- | ixletmek tonuxturmakh qüxendürmek mangghuzmakh yigüzmek qikharmakh qüxürmek körsetmek |
| repetitive do often | -at, -et, -yt | alatmakh kiyetmek okuytmakh köretmek |
| result end up doing | -val- | ëlivalmakh |
Verbal suffixes
| Function | Ending | Examples | Sentence |
| participle (while) doing | -p -ip -up -üp | kharap ëlip turup körüp | |
| wish, desir wanting to do | -ghu -khu -gu -ku | okhughu utkhu | Mëning top oynighum bar / yok. |
| in order to do since doing | -ghili -gili | alghili kelgili | U het salghili ketti. Men Xinjanggha kelgili 40 yil boldi. |
| because of doing | -ghaqkha -khaqkha -geqke -keqke | okhughaqkha khilalmighaqkha | Jezim khilalmighaqkha, hëqnëme dëyelmidim. |
| doing (verbal noun) | -x -ix -ux -üx | kharax ixlex ëlix turux körüx | körüxum |
| need to do | -ay -ey | baray körey | baraymen, baraysen, baraymiz, baraysiz |
| the fact of having done, doing, going to do | -ghanlikh -yvatkhanlikh -idighanlikh | ketkenlikh këlivatkhanlikh okhuydighanlikh | Uning këlidighanlighini men bilimen. |
| before rather than | -ghiqe -kiqe -giqe | ketkiqe tapmighiqe barghiqe | Men sirttin khaytip kelmigiqe, hëqyerge barmighin! |
| the more the … | -ghansëri -kensëri -gensëri | yëtkhansëri sözlexkensëri ügengensëri | Uning hëti barghansëri tüzilivatidu. |
| seem to be | -ptudek -ivatkhidek -khudek | saylaptudekmen bërivatkhideksiz ötküdeksen | it seems I have chosen it seems you are about to go it seems you will be able to come over |
“to be“
| present | men sen u biz siz siler ular | -men -sen - -miz -siz -siler - | -menmu? -musen? -mu? -mizmu? -musiz? -musiler? -mu? | emesmen emessen emes emesmiz emessiz emessiler emes | emesmenmu? | yahximen yahxi emes |
| past | men sen u biz siz siler ular | idim iding idi idukh idingiz idinglar idi | idimmu? -midim idingmu? idimu? -midi idukhmu? idingizmu? idinglarmu idimu? | emes idim emes iding emes idi emes idukh emes idingiz emes idi(lar) | emes idimmu? emes midi? | ixqi idi ixqi idingizmu? dokturmidi? |
| reported said to be | men sen u biz siz siler ular | -(i)kenmen -ikensen -iken -ikenmiz -ikensiz -ikensiler -iken | -miken? | emeskenmen emeskensen emesken emeskenmiz emeskensiz emeskensiler emesken | yahxiken ürümqilikhmiken? |
Verbal nouns with possessive suffixes
| verbal noun doing | kharax kharixim kharixing kharixi khariximiz kharixingiz kharixinglar kharixi | ëlix ëlixim ëlixing ëlixi ëliximiz ëlixingiz ëlixinglar ëlixi | turux turuxum turuxung turuxi turuximiz turuxingiz turuxinglar turuxi | körüx körüxüm körüxüng körüxi körüximiz körüxingiz körüxinglar körüxi | bolixim bolixing bolixi boliximiz bolixingiz bolixi |
| wish, desir wanting to do | alghu alghum (var) alghung alghusi alghumiz alghungiz alghunglar alghusi | körgü körgüm (yok) körgüng körgüsi körgümiz körgüngiz körgünglar körgüsi | qikhkhu qikhkhum (keldi) qikhkhung qikhkhusi qikhkhumiz qikhkhungiz qikhkhunglar qikhkhusi | ||
| experience have done before | bolghanim var/yokh bolghaning bolghani bolghanimiz bolghaningiz bolghaninglar bolghani | körmiginim körmigining körmigini körmiginimiz körmiginingiz körmigininglar körmigini |
Verblist
сикмәк, ئاتىماق, ئاخىرلاشماق, ئاشكارىلىماق, ئاغرىتماق, ئاقماق, ئالدىرىماق, ئايرىماق, ئاپارماق, ئاڭلىماق, ئوخشىماق, ئوقۇماق, ئويلىماق, ئوينىماق, ئىشلىمەك, ئىشىتمەك, ئۆلمەك, ئۆگەنمەك, ئۇخلىماق, ئۇلغايماق, ئۈزمەك, ئېرىمەك, ئېنىقلىماق, ئەتمەك, ئەسقاتماق, ئەكەلمەك, ئەمەس, ئىزدىمەك, بار, بارماق, باشلىماق, باقماق, بايقىماق, بوشىماق, بولماق, بولۇپ, بولۇۋالماق, بويسۇنماق, بىلدۈرمەك, بىلمەك, بۇيرۇتماق, بەرمەك, تارقىماق, تاشماق, تاپشۇرماق, توختىماق, توقۇنماق, تولماق, تونۇماق, تويماق, تىلىمەك, تۇتماق, تۇرماق, تۇغماق, تۇغۇلماق, تەكشۈرۈش, تەكىتلىمەك, تەمىنلىمەك, تەگمەك, دېمەك, ساتماق, سورىماق, سولماق, سىكمەك, سۆزلىمەك, سۆيمەك, سۈمۈرمەك, سېلىشتۇرماق, قايتماق, قايتىپ, قاچىلىماق, قورۇنماق, قومۇرماق, قوۋۇشماق, قىلماق, قۇتۇلماق, قۇسماق, كىرمەك, كىشنەمەك, كىيمەك, كۆرمەك, كۆرۈنمەك, كۆرۈپ, كۆپىيىش, كۆچمەك, كۈچەيمەك, كېرەك, كېلىش, كېمىرمەك, كەلمەك, لەيلىمەك, ياتماق, ياراتماق, يازماق, ياسىماق, ياشىماق, ياغماق, ياقماق, يالۋۇرماق, يوقىماق, يىرتماق, يىغلىماق, يۇتماق, يۇغۇرماق, يۇلماق, يۇماق, يۇمماق, يۈتمەك, يېمەك, يېپىشماق, يېپىلماق, پالىماق, پىرقىرىماق, چاقىرماق, چىقماق, چۈشۈرمەك, چۈشەنمەك, ھەمياستۇق, ھەيران قالماق.