Unapi

Introduction

Unami, or Lenape, was spoken in the lower Delaware River valley (including central and southern New Jersey) and was most recently spoken in parts of Oklahoma, to where Unami-speakers were removed. It is now extinct, though language revitalization work is underway by the Delaware Tribe of Indians.

The verb

Verb list

• adopt, laabhalteen (Denny 1785).
• allow, quanaleinaneenolama (Denny 1785).
• begin, lapeechoceelahtoo (Denny 1785).
• bite, sapalake (Denny 1785).
• believe, colamheetole (Denny 1785).
• bleed, moocooelhasey (Denny 1785).
• build, weekhail (Denny 1785).
• carry, naoindayt (Denny 1785).
• cry, laback (Denny 1785).
• eat, mets (Anonymous 1684), metse (Penn 1683).
• fish, lamiss (Anonymous 1684), lamaeaes (Campanius 1696), namiis (Madison 1792), num aì is (Cummings 1852).
• fly, sakiime (Madison 1792).
• hunt, dallie (Denny 1785).
• make, moneeto (Denny 1785).
• run, shamahala (Anonymous 1684), schaméra (Campanius 1696), tchamaheil (Denny 1785).
• sleep, caaweele (Denny 1785).
• smoke, nopone (Denny 1785), kolheek (Madison 1792)
• stay, háppi (Campanius 1696).

Verblist

ahkënsu, ahkënutàmën, ahpamuxwe, ahpu, ahpusu, ahshùntèsu, alalan, alàximu, alël, alëmahe, alëmamehële, alëmske, alëmuxwe, alëmëlan, anakànahe, ansiptike, aohëlan, aon, aone, aoninakòt, aonsu, -apam, -apant, ashëwìl, asuu, chakahtën, chikhamën, chinktehwe, chòpwënëmën, -elëm, -elìnt, hakihe, hate, hupwe, hìkpèxën, -ixin, kahtunkòm, kahtupu, kawi, kaxpilasu, kchi, kiike, kine, kinhasu, kishikën, kispu, kpëche, kshihële, kshixhùkwe, kshuwsu, kshësasu, kshësu, kshëte, kupahkat, kwishkshëmën, kwitamën, kwënakwsu, kwëntàmën, kwënàkwte, kwënëpèkàt, kwëtki, kwëtkënëmën, kèxukwënàkhake, këlaho, këlamikapu, këlune, këlëksu, këntahkusu, këntke, kòhpatënëmën, kòkènëmën, kòxksëmën, kùmhòkòt, kùphamën, linakòt, linksasu, linkte, lusasu, lute, luwe, luwàn, lànksu, machi, mahtuxwe, maike, manitu, manunkinakwsu, manunksu, maxksu, mikëmòsu, mitsi, mushhàkòt, mwèkën, mwëshatàmën, màxke, màxkinakòt, mëlimu, mëne, mëshake, mësuxwe, mòhëlàmën, nahkihële, namuhwe, naxukwënàkàt, neyukwënàkàt, ninkëminakòt, nishukwënàkàt, niske, nisksu, niskuxwe, ohëlëmamehële, oxe, pahsënëmën, palishpe, palishpète, palishpèxën, paliuxwe, papitun, papu, patama, penkwsu, -pexën, pilsu, pitae, pkwësu, puhënike, pukshëmën, punthe, putatàmën, pwikshëmën, pwikënëmën, pwètun, pwënamën, pwëntamën, pxinskwe, pàkchale, pàke, pànkpe, pè, pèhëwe, pèmitàn, pèmuxwe, pènhalike, pètahkusu, pètakwixën, pètamehële, pètapàn, pètasu, pèthakhòn, pètuxwe, pètënëmën, pëmawsu, pëmawsuhe, pëmëpehële, pëmëske, pëmëtunhe, pënaelìntàm, pënakil, pënchi, pënihële, pënipahkihële, pënàsixën, pënàsu, pëpankpe, pùkchèsu, pùkwënëmën, salàsëmën, sapëlehële, shakwsu, shaòpihële, shenkixën, shinkuxwe, shòxahtën, shòxe, skàpe, skàte, sukpehële, sukëlan, sukënëpalhasu, sàke, sèkpexën, sëke, sëkinakòt, sëksu, tahkokën, tahkòchu, talàxhakiye, talëmi, tatxëpèxën, thëlan, tixëmu, tukihële, tunkshehële, tunkshèxën, txukwënàkàt, tànkètik, tëmike, tëmàskwe, tëmëshasu, tëntehwe, tëpshèxën, tòkëntàmën, tònkamën, tòspënëmën, tùkwe, uwatun, -uxwe, wiku, wikwe, wine, winkël, winëwe, wipunkwe, wipunkwsu, wshinkatàmën, wsihëwe, wètënëmën, wëlamalsu, wëlaptun, wëlapàntama, wëlhatènamu, wëlimakwsu, wëlinakwsu, wëlànte, wëlàxën, wëlësu, wënchixën, wënemën, wëneyoo, wënihëlatàmën, wënipahtun, wënsasu, wënsu, wënte, wëshipënëmën, wëskahpu, wësksu, xakwixën, xkohke, ànkhìtun, àske, àskàskwe, -èxën, -ëlan, -ëska, òlhe, òpàn, òsëlèxën, òtaèyu.